TARNOWO PODGÓRNE
Duża wieś gminna, 15 km na zachód od Poznania, przy szosie nr 92.
Po raz pierwszy Tarnowo pojawia się w dokumencie księcia wielkopolskiego Bolesława Pobożnego w 1257 r. jako własność rycerskiego rodu Janka Zaremby z Jarocina. Już w 1293 r. potomkowie komesa Janka: Filip – archidiakon gnieźnieński, Sędziwój – podkomorzy kaliski, Mikołaj – wojewoda tczewski i Michał – podczaszy kaliski, darowali biskupstwu poznańskiemu dwa działy tej wsi. W 1360 r. biskup poznański Jan wystawił dokument lokacyjny dla wsi Tarnowo. Wieś pozostała własnością kościelną aż do końca XVIII w. Majątek przejęty przez władze pruskie otrzymał w uznaniu zasług wojennych w 1798 r. generał artylerii Toenette – Luttlichen. Po zniesieniu zakazu osiedlania się ludności niekatolickiej w dobrach biskupich i przeprowadzeniu uwłaszczenia, sprowadzono niemieckich kolonistów, głównie z Saksonii. W szybkim czasie gmina stała się jedną z gmin wzorcowych. Położenie między Poznaniem a Berlinem zawsze sprzyjało jej rozwojowi. W 1826 r. powstała nowoczesna droga bita przystosowana do ciężkiego ruchu towarowego z budynkiem rogatki drogowej. Obecną nazwę – Tarnowo Podgórne otrzymała wieś w 1920 r. już po uzyskaniu niepodległości.
Z chwilą transformacji w końcu XX w. nastąpił szybki rozwój Tarnowa, który stał się bardzo atrakcyjnym miejscem dla inwestorów. Z roku na rok wzrastała liczba podmiotów gospodarczych zarówno dużych fabryk znanych koncernów, jak i małych lokalnych przedsiębiorstw. W 2012 r. na terenie Gminy działało ponad 4 tysiące przedsiębiorstw, w których było 30 tys. miejsc pracy. Wśród najbardziej znaczących firm wymienić można m.in.: Stollwerck, Imperial Tobacco czy Elite Polska. Za całokształt osiągnięć gospodarczych gmina Tarnowo Podgórne została uhonorowana w 2007 r. godłem promocyjnym „Teraz Polska” a w 2009 r. „Innowatorem – Nagrodą Satysfakcji Biznesu”. Wśród wyróżnień posiada także tytuł „Mistrzowska Gmina 2009/2010”. Ostatnio w 2013 r. Gmina Tarnowo Podgórne zajęła pierwsze miejsce w Rankingu Samorządów Rzeczpospolitej w kategorii Gminy wiejskie.
Tarnowo Podgórne sprawia wrażenie miasteczka z zabudową miejską wzdłuż głównych ulic. W centrum na skwerze znajduje się duży głaz z tablicą „Za waszą i naszą wolność” (1972r.) z nazwiskami poległych w latach 1939-1945. Przy ulicy Poznańskiej położony jest gotycki kościół pw. Wszystkich Świętych. Najstarsza wzmianka o plebanie tarnowskim Piotrze pochodzi z 1383 r. Za założyciela parafii uznaje się biskupa poznańskiego Andrzeja Zarembę. Obecny kościół wzniesiony został około 1464 r. zapewne staraniem biskupa Andrzeja Bnińskiego. Świątynia na rzucie prostokąta w fasadzie zachodniej zwieńczona jest dwukondygnacyjną wieżą. W ołtarzu głównym z końca XVIII w. w formie ramy ujętej filarami przyściennymi znajduje się obraz ze sceną „Wręczenie kluczy św. Piotrowi” malowany zapewne przez Korzeniewicza około 1655 r. Obraz ten pierwotnie znajdował się katedrze poznańskiej w ołtarzu głównym, po pożarze w 1722 r. ostatecznie trafił w 1795 r. do kościoła w Tarnowie. W jednym z ołtarzy bocznych zachował się obraz św. Anny Samotrzeciej, malowany na desce z drugiej połowy XVI w. Obok kościoła położona jest kaplica z początku XX w. oraz pamiątkowy głaz z tablicą z okazji 102 rocznicy powstania kółka rolniczego.
Po drugiej stronie ulicy wznosi się zespół kościoła poewangelickiego, wybudowane przez niemieckich kolonistów w 1901 r. Składa się z neogotyckiego kościoła (obecnie rzymskokatolickiego) pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa oraz pastorówki i szkoły. Na zewnętrznej ścianie kościoła pamiątkowa tablica wmurowana w 100 rocznicę wybudowania kościoła (2001 r.). Dalej przy wjeździe w stronę Pniew położony jest Park Pamięci w miejscu cmentarza ewangelickiego z lat 1885-1947 z pomnikiem „Matka z dwojgiem dzieci” Arthura Schlendera (1997 r.) oraz kilka starych nagrobków.
Kościół pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa
http://www.polskaniezwykla.pl/web/place/gallery,2,18585.html
LUSOWO
Wieś w gminie Tarnowo Podgórne, o zwartej budowie, 5 kilometrów na południe od siedziby Gminy, na północnym brzegu jeziora Lusowskiego. Znajduje się tam Muzeum Powstańców Wielkopolskich oraz Klub Jeździecki „Hubertus”. Od 1996 r. działa w Lusowie zespół pieśni i tańca „Lusowiacy” popularyzujący folklor wielkopolski.
Lusowo należy do najstarszych miejscowości o potwierdzonej metryce. Pierwsza wzmianka pochodzi z okresu, gdy synowie zmarłego 1138 r. księcia Bolesława Krzywoustego toczyli walkę o władze. Rozstrzygająca bitwa odbyła się w 1146 r. pod Poznaniem. Zwyciężył książę wielkopolski Mieszko zwany Starym, pokonany starszy brat Władysław zwany potem Wygnańcem musiał uchodzić z Polski. Mieszko Stary chcąc odkupić swoje winy nadał wieś Lusowo wraz z trzynastoma mieszkającymi tam kmieciami kapitule poznańskiej. Byli to: Zdziebud, Strobisz, Kozieł, Wojciech, Golik, Niedan, Nasuk, Janek, Krzyżan, Ustek i Okuń. Lista lusowskich kmieci obok bulli gnieźnieńskiej z 1136 r. jest najstarszą listą polskich nazw osobowych. Odtąd aż do czasu konfiskaty majątków kościelnych przez władze pruskie, Lusowo było własnością kościelną i stanowiło uposażenie dziekana katedry w Poznaniu. Na początku XIX w. majątek przeszedł w ręce Objezierskich, w 1826 r. Paulina z Objezierskich wyszła za barona Christiana Friedricha Wilhelma von Richthofena. Kolejnym właścicielem został Herman von Palm, bankier z Bernburga. Po I wojnie światowej majątek został rozparcelowany, a część z pałacem kupił w 1920 r. Józef Dowbor-Muśnicki (1867-1937) dowódca powstania Wielkopolskiego i zamieszkiwał tu do śmierci w 1937 roku.
Nieznane są początki kościoła w Lusowie. Według wizytacji biskupiej z końca XVIII w. wynika, że kościół w Lusowie wybudowano w 1244 r., a dokument erekcyjny wystawiony został przez biskupa Jana II Nałęcza w Jaszkowie w dniu 15 lipca 1288 r. Parafia objęła miejscowości: Lusowo, Lusowiec (Lusówko), Kobylniki, Sady, Swadzim, Sierosław i Tarnowo. Zniszczony drewniany kościół pw. Św. Jadwigi i Jakuba Starszego zastąpił nowy z cegły, konsekrowany w 1499 r. Zbyt mała świątynia została rozbudowana w formach neogotyckich w latach 1913-1916. Ze starego kościóła zachowano gotyckie prezbiterium z gwieździstym sklepieniem i łukiem tęczowym, jako kaplicę. Nową świątynię pw. Jadwigi Śląskiej i św. Jakuba Apostoła konsekrował 1918 r. kardynał Edmund Dalbor. W dawnym gotyckim prezbiterium znajduje suę późnorenesansowy, piętrowy nagrobek z leżącą postacią rycerza Stanisława Kierskiego i jego żony Anny z Brodnickich z ok. 1600 roku. Pozostały wystrój kościoła pochodzi z okresu przebudowy. W neogotyckim ołtarzu głównym nawiązującym do szafiastych ołtarzy gotyckich wykonanym w 1917 r. przez Georga Schreinera z Regensburgu znajdują się sceny biblijne w formie polichromowanych płaskorzeźb ujętych w dekorację o motywach architektonicznych. Obrazy zostały namalowane w 1917 r. przez Georga Haltera. Na zewnętrznej ścianie zachował się duży zespół tablic epitafijnych dawnych właścicieli okolicznych majątków, wśród nich gen. Józefa Dowbor-Muśnickiego. Od 2000 r. w kościele odbywaja się „Lusowskie Poranki Muzyczne” organizowane przez Gminny Ośrodek Kultury w Tarnowie Podgórnym.
Na stoku opadającym w stronę jeziora położony jest park krajobrazowy. W jego centrum wznosi się neogotycki pałac z 1851 r. wykorzystujący mury wcześniejszej budowli – zapewne dworu biskupiego – wybudowany przez Paulinę z Objezierskich. W 1920 r. kupił go gen. Józef Dowbor-Muśnicki, dowódca Powstania Wielkopolskiego i mieszkał tu aż do śmierci w 1937 r. W pobliżu, głównie na terenie Batorowa wchodzącego wówczas w skład Lusowa mieszkali liczni powstańcy, towarzysze broni generała. Na wniosek byłych powstańców, aby nadać wsi oraz majątkowi nazwę Dowborowo generał nie wyraził zgody. Zaproponował w zamian nazwę Batorowo i od 1927 r. nazwa Batorowo obejmowała majątek generała oraz ulice łączące Lusowo z dzisiejszym Batorowem. (obecnie ul. Nowa)oraz z Sadami (ul. Poznańska). W parku zachowały się drzewa pomniki przyrody: jesiony i grochodrzew. Zespół pałacowo-parkowy pozostaje w rękach prywatnych.
Na miejscowym cmentarzu (ul. Ogrodowa) znajduje się grób generała Józefa Dowbor-Muśnickiego i jego córek: Agnieszki, rozstrzelanej w Palmirach i Janiny, zamordowanej w Katyniu.
Po drugiej stronie ulicy znajduje się Muzeum Powstańców Wielkopolskich im. Generała Józefa Dowbor-Muśnickiego otwarte w 2008 r., wcześniej, od 1994 r. eksponaty powstałe głównie dzięki zbiorom Anny i Józefa Grajków z Towarzystwa Pamięci Generała Józefa Dowbor-Muśnickiego znajdowały się w szkole podstawowej.
Józef Dowbor-Muśnicki (1876-1937) - generał urodził się w 1867 roku w Garbowie koło Sandomierza. Po ukończeniu gimnazjum w Radomiu, wstąpił w 1883 r. do korpusu katedów w Petersburgu, a następnia studiował w akademii sztabu generalnego. W latach 1899-1902 kontynuował studia w rosyjskiej Mikołajewskiej Akademii Sztabu Generalnego w Petersburgu. W 1914 r. mianowany został szefem sztabu dywizji w stopniu pułkownika i walczył na froncie austriackim, potem brał udział w bitwach pod Jarosławiem, Warszawą i Łodzią. Z chwilą wybuchu rewolucji w Rosji oddał się do dyspozycji Naczelnego Polskiego Komitetu Wojskowego w Rosji, który mianował go dowódcą I Korpusu Polskiego w Rosji, liczącego około 30 tysięcy żołnierzy. Po pokoju brzeskim nie uzyskawszy poparcia do Rady Regencyjnej został zmuszony do złożenia broni i zamieszkał w Staszkowie pod Sandomierzem. Po wybuchu Powstania Wielkopolskiego otrzymał 6 stycznia 1919 r. od Naczelnej Rady Ludowej w Poznaniu propozycję objęcia dowództwa w Wielkopolsce. W krótkim czasie zorganizował blisko 100 tysięczne wojsko wielkopolskie wprowadzając m.in. obowiązkową służbę wojskową. Zamierzał rozszerzyć powstanie na teren Pomorza i zająć Gdańsk. W marcu 1919 r. otrzymał nominację na generała broni. Po wybuchu wojny polsko-bolszewickiej oddał się do dyspozycji naczelnego wodza i w końcu w 1920 r. podał się do dymisji. Zakupił majątek w Lusowie w którym mieszkał do śmierci w 1937 r. Pochowany został na miejscowym cmentarzu.
Pałac gen. Józefa Dowbor-Muśnickiego
https://pl.wikipedia.org/wiki/Lusowo
CERADZ KOŚCIELNY
Duża wieś o zwartej zabudowie w gminie Tarnowo Podgórne, 5 kilometrów na południe od siedziby Gminy.
W średniowieczu zamieszkana przez ród Odrowążów Ceciradów- Ceradzkich. Nazywana w przeszłości Ceradzem Starym dla odróżnienia do leżącego w sąsiedztwie Ceradza Nowego (obecnie Ceradz Dolny, gmina Duszniki), podział wsi nastąpił w 1415 r. Nazwa Ceradz Kościelny pojawia się w dokumencie z 1435 r. Pierwszy raz wzmiankowana w piśmie biskupa poznańskiego Andrzeja Zaremba z 1298 r. który wprowadził podział administracyjny na archidiakonaty w diecezji. We wsi stał wówczas kościół parafialny do którego należało 11 miejscowości. Pierwszymi znanymi właścicielami majątku byli: Żegota (1387-1409) i Marcin Ceradzki (1388 – 1424). W wiekach późniejszych majątek często zmieniał właścicieli i należał do: Konarzewskich, Jankowskich, Potulickich i Twardowskich.
W miejscu starej drewnianej świątyni zapewne z XIII w. położony jest późnogotycki kościół pw. Stanisława biskupa wzniesiony przed połową XVI w. W latach 1550-1575 rodzina Potulickich dobudowała późnorenesansową kaplice grobową. Kościół z trójbocznym prezbiterium, przęsłem transeptu pełniącym rolę nawy z niewiadomych powodów nie został ukończony – nie wybudowano korpusu nawowego. Do nietypowej bryły przylega od zachodu barokowa kruchta z 1713 r., dziś kaplica a od południa neogotycka kruchta z połowy XIX w. Wśród bogatego wyposażenia zachowały się gotyckie rzeźby starego kościoła: św. Anna Samotrzecia z ok. 1500 roku, św. Weronika, Pieta z drugiego ćwierćwiecza XV w. i Pietas Christi (zdjęcie krzyża) z 1511 r. wykonane według drzeworytu Albrechta Durera zapewne z warsztatu francuskiego. Obecnie rzeźby eksponowane są w Muzeum Archidiecezjalnym w Poznaniu. W kaplicy św. Stanisława znajdują się dwie cenne płyty nagrobowe. Gotyckie wpływy widoczne są w piaskowcowej płycie nagrobowej Andrzeja z Jaktorowa, Jankowskiego zmarłego w 1565 r. ze stojącą postacią rycerza. Dyga piaskowcowa płyta Stefana Potulickiego (zw. 1580 r.) z leżącą postacią zmarłego w zbroi wystawiona przez żonę Urszulę z Jaktorowskich wykazuje cechy manierystyczne. W podziemiach kaplicy urządzono w 1894 r. kryptę grobową rodziny Stablewskich z Ceradza Dolnego.
Obok kościoła na cmentarzu kościelnym znajduje się neogotycka kaplica grobowa rodziny Engeströmów z Jankowic wzniesiona w latach 1893-1896 z neobarokowym ołtarzem z drugiej połowy XIX w. złożonym ze starszych rzeźb. Na cmentarzu znajdują się ciekawe kompozycje kamienno-plastyczne z pomnikiem upamiętniającym parafian poległych w wojnach. Obok drewniana dzwonnica wzniesiona w 1957-1958 r.
Po drugiej stronie ulicy położona jest plebania z 1850 r. w której mieszkał od 1968 r. ksiądz Zygmunt Humerczyk (1926-2003). W centrum wsi znajduje się kompozycja przedstawiająca powstanie wsi na tle historii kraju Polan oraz pomniki upamiętniające 100-lecie miejscowego Kółka Rolniczego oraz 50-lecia Koła Włościanek.
W pruskiej szkole z 1882 r. mieści się obecnie „Dom Zwiastowania Pańskiego” należący do Wspólnoty „Jerozolima” przy kościele Dominikanów z Poznania oraz świetlica socjoterapeutyczna „Gniazdko”.
Kościół św. Stanisława Biskupa i Męczennika
https://pl.wikipedia.org/wiki/Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_%C5%9Bw._Stanis%C5%82awa_Biskupa_i_M%C4%99czennika_w_Ceradzu_Ko%C5%9Bcielnym